Mikrobiom skóry to niezwykle złożony ekosystem mikroorganizmów zasiedlających powierzchnię i głębsze warstwy naskórka człowieka. Składa się on głównie z bakterii, grzybów, wirusów i roztoczy, które funkcjonują w ścisłej symbiozie z komórkami skóry. Ich obecność jest nie tylko naturalna, ale i niezbędna dla utrzymania homeostazy skóry, prawidłowego działania bariery ochronnej, a także odporności miejscowej.

W ostatnich latach, wraz z rozwojem badań nad mikrobiotą człowieka, mikrobiom skóry zyskał znaczącą uwagę naukowców, dermatologów i kosmetologów.

Rola mikrobiomu w funkcjonowaniu skóry.

1. Ochrona immunologiczna

Mikroorganizmy skóry konkurują z patogenami o przestrzeń i składniki odżywcze, co zapobiega kolonizacji skóry przez drobnoustroje chorobotwórcze. Dodatkowo, niektóre bakterie komensalne, jak np. Staphylococcus epidermidis, wykazują właściwości antybakteryjne wobec patogenów, m.in. Staphylococcus aureus.

2. Regulacja pH i integralności bariery skórnej

Mikrobiom pomaga utrzymać lekko kwaśne pH skóry (ok. 4,5–5,5), co jest kluczowe dla integralności bariery naskórkowej. Bakterie produkują również metabolity, takie jak kwas mlekowy, propionowy czy lipidy, które wspierają funkcjonowanie cementu międzykomórkowego.

3. Wpływ na procesy zapalne

Skład mikrobiomu wpływa na aktywację receptorów Toll-podobnych (TLR), które odgrywają rolę w odpowiedzi immunologicznej. Zrównoważony mikrobiom moduluje odpowiedź zapalną skóry i chroni przed nadmierną reaktywnością.

Konsekwencje zaburzeń mikrobiomu skóry (dysbiozy).

1. Choroby zapalne skóry

Zaburzenie równowagi mikrobiologicznej może prowadzić do rozwoju dermatoz, takich jak:

• trądzik pospolity (nadmiar Cutibacterium acnes w patogennej formie),
  
• atopowe zapalenie skóry (dominacja Staphylococcus aureus),
  
• łojotokowe zapalenie skóry (Malassezia spp.),
  
• łuszczyca i egzemy.
  
  

2. Zwiększona przepuszczalność skóry

Dysbioza osłabia barierę ochronną, zwiększając przeznaskórkową utratę wody (TEWL) i podatność na czynniki zewnętrzne – alergeny, zanieczyszczenia, promieniowanie UV.

3. Przedwczesne starzenie się skóry

Zaburzony mikrobiom może nasilać stres oksydacyjny i przewlekłe mikrozapalenia (tzw. inflammaging), co przyczynia się do utraty elastyczności, powstawania zmarszczek i przebarwień.

Pielęgnacja wspierająca mikrobiom skóry.

1. Delikatne oczyszczanie

Wybór odpowiednich preparatów myjących jest kluczowy. Rekomendowane są środki:

• o fizjologicznym pH (ok. 5,5),
  
• bez silnych detergentów (np. SLS, SLES),
  
• zawierające substancje łagodzące (np. alantoina, pantenol, bisabolol).
  
  

Należy unikać nadmiernego mycia skóry, szczególnie gorącą wodą, oraz stosowania środków antybakteryjnych bez wskazań medycznych.

2. Zastosowanie pre-, pro- i postbiotyków

Prebiotyki

To składniki odżywcze wspierające rozwój korzystnych mikroorganizmów, np. inulina, α-glukan oligosacharyd, wyciągi z korzenia cykorii.

Probiotyki

To żywe kultury bakterii (np. Lactobacillus, Bifidobacterium), stosowane w kosmetykach w formie lizatów komórkowych. Wzmacniają barierę ochronną i modulują mikrobiom.

Postbiotyki

Produkty metabolizmu bakterii, np. kwas mlekowy, peptydy, krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe – wykazują działanie przeciwzapalne i regenerujące.

3. Ochrona przed czynnikami środowiskowymi

Promieniowanie UV, smog i metale ciężkie zaburzają skład mikrobiomu. Codzienne stosowanie filtrów przeciwsłonecznych (SPF 30 lub więcej) oraz kosmetyków antyoksydacyjnych (witamina C, E, koenzym Q10, niacynamid) może zapobiec negatywnym skutkom.

4. Unikanie nadmiernej dezynfekcji i antybiotykoterapii

Preparaty antybakteryjne, szczególnie na bazie alkoholu, oraz miejscowe antybiotyki, niszczą nie tylko patogeny, ale również korzystne bakterie. Ich użycie powinno być ograniczone do przypadków uzasadnionych medycznie.

Holistyczne podejście do pielęgnacji skóry.

Dieta i suplementacja
Zdrowa skóra zaczyna się od środka. W okresie jesienno-zimowym warto zadbać o odpowiednią podaż:
● Kwasy omega-3 – obecne m.in. w oleju lnianym i rybach, poprawiają nawilżenie i elastyczność skóry.
● Witamina D – jej niedobór w okresie zimowym może obniżać odporność i przyspieszać procesy zapalne skóry.
● Antyoksydanty (np. selen, cynk, koenzym Q10) – wspierają ochronę przed stresem oksydacyjnym.

Nawodnienie
Pomimo chłodnej pogody, organizm nadal traci wodę. Warto pamiętać o regularnym piciu wody oraz sięgać po herbaty ziołowe (np. z pokrzywy, rumianku), które wspierają detoksykację.

Rytuały pielęgnacyjne
● Delikatne oczyszczanie – unikać agresywnych detergentów. Idealne są mleczka, kremowe pianki lub olejki myjące.
● Pielęgnacja warstwowa – stosowanie toników nawilżających, serum antyoksydacyjnych oraz emolientowych kremów na zakończenie.
● Maski odżywcze – 1-2 razy w tygodniu warto stosować maski regenerujące na bazie alg, kwasu hialuronowego, czy miodu.

Podsumowanie.

Mikrobiom skóry stanowi nieodzowny element jej prawidłowego funkcjonowania, odgrywając kluczową rolę w ochronie immunologicznej, utrzymaniu integralności bariery naskórkowej oraz prewencji stanów zapalnych. Zaburzenia jego równowagi prowadzą do licznych problemów dermatologicznych, a nawet do przyspieszonego starzenia się skóry.

Z punktu widzenia kosmetologa, priorytetem powinna być pielęgnacja wspierająca naturalny mikrobiom poprzez stosowanie łagodnych preparatów, odpowiednich składników aktywnych oraz unikanie działań destrukcyjnych dla skóry. Edukacja pacjentów i klientów na temat znaczenia mikrobiomu to niezbędny element holistycznego podejścia do pielęgnacji skóry w XXI wieku.